Czarcik?s ??kowy Succisa pratensis to wilgociolubna bylina z rodziny szczeciowatych Dipsaceae. ?rodowiskiem wyst?powania gatunku s? zmiennowilgotne ??ki trz??licowe nale??ce do klasy Molinio-Arrhenatheretea, rz?du Molinietalia, zwi?zku Molinion. Dotychczas ??ki trz??licowe by?y opisywane najcz??ciej pod synonimicznymi nazwami Molinietum medioeuropaeum lub Molinietum caeruleae, z ró?nych wzgl?dów nomenklaturowych nazwy te s? niepoprawne i powinny zosta? odrzucone. Jako obecnie obowi?zuj?c? nazw? syntaksonomiczn? dla ??k trz??licowych przyjmuje si? Selino-Molinietum.

Czarcik?s ??kowy na uroczysku "Pi?ty"

fot. A. Sta?kowiak

??ki te s? jedn? z najbardziej zró?nicowanych pó?naturalnych formacji ??kowych powsta?ych na skutek ekstensywnej gospodarki cz?owieka. Wyró?niaj? si? wielogatunkow? struktur? i swoist? fenologi? rozwoju, a ich amplituda ekologiczna jest bardzo szeroka. Powstaj? zarówno na pod?o?ach zasobnych, jak i mezotroficznych oraz oligotroficznych, wilgotnych i ?wie?ych. Specyficzn? cech? siedliska jest zmienny poziom wody gruntowej w ci?gu roku, stanowi?cy zasadniczy element ró?nicuj?cy i decyduj?cy o wykszta?ceniu si? swoistej ro?linno?ci. Obok trz??licy modrej Molinia caerulea wyst?puj? tu takie gatunki jak: kosaciec syberyjski Iris sibirica, goryczka w?skolistna Gentiana pneumonanthe, mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus, go?dzik pyszny Dianthus superbus, nasi??rza? pospolity Ophioglossum vulgatum, przytulia pó?nocna Galium boreale, okrzyn ??kowy Laserpitium prutenicum, sierpik barwierski Serratula tinctoria, oman wierzbolistny Inula salicina, bukwica zwyczajna Betonica officinalis, olszewnik kminkolistny Selinum caryifolia, koniop?och ??kowy Silaum silaus i oczywi?cie czarcik?s ??kowy Succisa pratensis. Powstawaniej ??k trz??licowych jest najcz??ciej efektem melioracji torfowisk przej?ciowych lub niskich.

Czarcik?s dorasta do 50 cm wysoko?ci. Li?cie s? do?? grube, l?ni?ce i zró?nicowane pod wzgl?dem morfologii: dolne posiadaj? ogonki a górne s? siedz?ce. Kwiaty barwy niebieskofioletowej tworz? kwiatostan typu koszyczka o ?rednicy 2-3 cm. Kwitnienie ro?liny trwa od lipca do wrze?nia.

Ro?lina znana jest w zielarstwie i farmacji pod ?aci?sk? nazw? morsus diaboli co dos?ownie oznacza - uk?szenie diab?a. Nazwa ta odzwierciedla jedn? z cech gatunkowych a mianowicie odnosi si? do kszta?tu k??cza, które po wyj?ciu z ziemi wygl?da jakby by?o nadgryzione. Wi??e si? to z pewnym podaniem ludowym, które mówi ?e ...”diabe? zazdro?nie chcia? pozbawi? ludzi czarcik?su, b?d?cego lekiem przeciwko zarazie, dlatego podgryz? jego korzenie. Bóg jednak sprawi?, ?e mimo to czarcik?s mo?e rosn?? dalej.”
Czarcik?s jest ro?lin? ?ywicielsk? dla g?sienic przeplatki aurinii. Obecno?? ro?liny decyduje o wyst?powaniu motyla, który jest praktycznie monofagiem cho? przez niektórych autorów podawane s? tak?e inne ro?liny ?ywicielskie (Higgins, Riley 1970), takie jak driakiew go??bia Scabiosa columbaria, babka Plantago sp. oraz przetacznik Veronica sp. Intensyfikacja gospodarki ??kowej doprowadzi?a do wygini?cia czarcik?su czego konsekwencj? by? zanik przeplatki na wielu stanowiskach. W ?wi?tokrzyskiem czarcik?s zachowa? sie na obrze?ach wielu ??k co umo?liwi?o przetrwanie aurinii.

Kopulacja przeplatki zapewnia ci?g?o?? gatunku na uroczysku "Pi?ty".

fot. A. Sta?kowiak

Po godach odbytych na prze?omie wiosny i lata samice przeplatki sk?adaj? jaja na spodniej stronie li?ci czarcik?su. Z jaj wyl?gaj? si? g?sienice, które u podstawy ro?liny ?ywicielskiej prz?d? ochronne kokony podobne do paj?czyn.

Gniazda zak?adane s? u podstawy p?du.

fot. A. Sta?kowiak

G?sienice ?eruj? na górnej stronie li?cia os?oni?te oprz?dem. Li?? wyjadany jest od nasady ku wierzcho?kowi. Nici oprz?du rozpi?te s? na brzegach li?cia i na jego powierzchni.

G?sienice buduj? wspólny oprz?d.

fot. A. Sta?kowiak

?ar?oczne larwy ustawiaj? si? obok siebie w rz?dzie i wy?eraj? mi?kki mi?kisz. Li?? stopniowo zamiera i zwija si? w rurk?, która stanowi dodatkowe schronienie dla ?eruj?cych larw.

?erowanie g?sienic na li?ciu czarcik?su.

fot. A. Sta?kowiak

Gwa?towny ruch w okolicach gniazda powoduje szybk? ucieczk? do ciemnego wn?trza li?cia.

G?sienice na oprz?dzie.

fot. A. Sta?kowiak

Niekiedy oprz?d jest rozpinany pomi?dzy ?odygami czarcik?su. W miejscu wyst?powania oprz?du ?odygi s? pozbawiane skórki co powoduje szybsze zamieranie p?du. Wraz z nastaniem ch?odów w pa?dzierniku – listopadzie g?sienice przestaj? ?erowa? i wspólnie zimuj? w utworzonych z zaschni?tych li?ci i oprz?du gniazdach. Po przezimowaniu g?sienice pojawiaj? si? wczesn? wiosn? i wtedy mo?na obserwowa? na jednej ro?linie skupienia czarnych larw, nawet do 150 osobników. Krótko ?eruj? i przepoczwarzaj? si? na ro?linie ?ywicielskiej daj?c pocz?tek kolejnemu pokoleniu przeplatek.

Przy gnie?dzie spotka?em drapie?n? larw? z?otooka, która znakomicie upodobni?a si? do larw aurinii.

fot. A. Sta?kowiak

A. Sta?kowiak

Prawa autorskie © Skar?yski Wortal Turystyczny Wszystkie prawa zastrzeżone.

Opublikowane: 2007-08-17 (13798 odsłon)